Historia

Historia studiów filologicznych w Łodzi sięga czasów międzywojennej działalności Wolnej Wszechnicy Polskiej, której Oddział Łódzki w dużym stopniu wpływał na życie naukowe i kulturalne miasta. Grupa profesorów Wszechnicy, wśród których wymienić należy Stefanię Skwarczyńską, w decydujący sposób przyczyniła się do utworzenia w roku 1945 Uniwersytetu Łódzkiego i jego katedr.

Katedry filologiczne działały w Uniwersytecie od samego początku jego istnienia, początkowo jednak (do roku 1952) w ramach Wydziału Humanistycznego. Obejmował on m. in. katedry: historii literatury polskiej (trzy), języka polskiego, filologii słowiańskiej, teorii literatury (pierwsza i jedyna wówczas w Polsce), bibliotekoznawstwa oraz języka i literatury: francuskiej, niemieckiej, angielskiej i rosyjskiej.

Wydział Filologiczny powstał w roku 1952 w wyniku podzielenia Wydziału Humanistycznego. Organizatorem, czyli faktycznie pierwszym dziekanem nowej jednostki, został na lata 1951-1952 Karol Dejna, który zdobył sobie już wówczas mocną pozycję w lingwistyce, dzięki nowatorskim badaniom nad dialektami polskimi i słowiańskimi. Wydział kształcił wtedy ponad 800 studentów.

Data powstania Wydziału przypada niestety na okres kryzysu Uczelni, który nastąpił po początkowej fazie w miarę swobodnego rozwoju i trwał co najmniej do roku 1956, ważąc też niemało na dalszym jej bycie.

W sposób po części naturalny – do odbudowującej się Warszawy, do innych ośrodków uniwersyteckich, ale także po prostu na emeryturę – zaczęli odchodzić liczni naukowcy. Niektórych, jak Adamczewskiego, Okę i Łopatyńską, zabrała śmierć. Często byli to profesorowie uważani za najwybitniejszych w Łodzi specjalistów w swoich dyscyplinach, byli też wśród nich młodsi badacze, rokujący najlepsze nadzieje na rozwój naukowy. W roku 1952 przeniósł się do pracy w Uniwersytecie Warszawskim Zdzisław Stieber, co mocno osłabiło łódzką lingwistykę.

Nie bacząc na dobro środowiska, rozpoczęto wówczas przekształcanie uczelni w tzw. mały uniwersytet, cedujący wiele zdań na rzecz ośrodka warszawskiego. W rezultacie z dotychczas istniejących kierunków filologicznych pozostawiono tylko dwa: polonistykę i rusycystykę, i to o charakterze zawodowym.

Ograniczono rekrutację, liczba studentów spadła do około 170 w roku 1955. Zredukowano liczbę katedr i przekształcono je z osobowych w zespołowe. Najlepsi absolwenci musieli uzupełniać studia magisterskie poza Łodzią i wprawdzie wielu spośród nich podjęło potem pracę naukową, ale w ośrodku warszawskim (uzyskali tam z czasem profesury m.in. Danuta Buttlerowa, Kwiryna Handke, Hanna Popowska-Taborska, Ewa Rzetelska-Feleszko, Mieczysław Szymczak, Zuzanna Topolińska).

Poniesione przez Wydział uszczerbki zostały w części tylko powetowane pozyskaniem nowych pracowników. Był wśród nich Stefan Kawyn, autor pionierskich prac z pogranicza twórczości literackiej i socjologii życia literackiego, m.in. na temat recepcji Mickiewicza. Językoznawca Stefan Hrabec (rektor UŁ w latach 1962-1965) zajmował się głównie językiem polskim epoki Renesansu, toponomastyką i leksykografią, był jednym z pomysłodawców i autorów pomnikowego Słownika języka Adama Mickiewicza.

Możliwość przywrócenia zawieszonych form działalności pojawiła się po roku 1956, jednak z oczywistych względów odbudowa strukury postępowała stopniowo i z niemałym trudem. Kolejno otwarto niektóre zamknięte poprzednio kierunki studiów: filologię angielską, germańską i klasyczną. Przywrócono Katedrę Teorii Literatury. Stopniowo rosła liczba studentów (przekraczając 1000 w roku 1964) i pracowników.

Uwolnione od niebezpiecznych ograniczeń i represji epoki stalinizmu prace dydaktyczne i naukowe łódzkich filologów przebiegały odtąd w warunkach powolnego, ale stałego wzrostu, nie podlegając szczególnym spadkom mimo kolejnych kryzysów politycznych.

Kryzys roku 1968 nie przyniósł na Wydziale polowania na syjonistów, a i marcowych docentów prawie na nim nie było. Demonstracje i strajki studenckie miały ograniczony charakter: odpowiedziano na nie wzmożoną indoktrynacją polityczną. Istotnym zmianom poddano w tym okresie zarządzanie Wydziałem. Od początku lat siedemdziesiątych, zwłaszcza od 1972, to jest od momentu objęcia stanowiska rektora przez prof. Janusza Górskiego, niemal wszystkie katedry, z wyjątkiem dwóch, zostały zlikwidowane, a w ich miejsce powołano instytuty podzielone na zakłady. Założeniem było skoncentrowanie prac badawczych, w istocie jednak próbowano w ten sposób usprawnić kontrolowanie pracowników i studentów.

Po reorganizacji struktura Wydziału obejmowała: Instytut Filologii Polskiej (liczący 5 zakładów), Instytut Filologii Angielskiej (3 zakłady), Instytut Filologii Germańskiej (3 zakłady), Instytut Filologii Rosyjskiej (3 zakłady), Instytut Teorii Literatury, Teatru i Filmu (3 zakłady), Katedrę Filologii Romańskiej i Katedrę Filologii Klasycznej. Wydział wprowadził osiem kierunków stacjonarnych (polonistyczne, anglistyczne, germanistyczne, rusycystyczne, romanistyczne, klasyczne, bibliotekoznawcze , a od roku 1974 także kulturoznawcze). Studia zaoczne niezbyt rozwinięte, były tylko na filologii polskiej i rosyjskiej.

Ważne w dziejach Wydziału wydarzenia przyniosły lata 1980-1981. Wielu nauczycieli akademickich i studentów włączyło się w działalność „Solidarności”. W styczniu 1981 r. studenci UŁ podjęli trwający blisko miesiąc strajk, wysuwając postulaty o charakterze politycznym. Głównym w skali kraju ośrodkiem akcji i siedzibą Komitetu Strajkowego był gmach Wydziału Filologicznego przy al. Kościuszki 65. Strajk zakończono podpisaniem porozumienia z Komisją Międzyresortową, na mocy którego miano ograniczyć centralne i odgórne kierowanie uczelniami.

W roku 1981 po raz pierwszy od lat można było wybrać władze Wydziału w drodze głosowania elektorów. Pierwszym dziekanem powołanym w ten sposób została Maria Kamińska. Dokonano też wówczas zmian organizacyjnych: rozwiązał się Instytut Filologii Polskiej, a jego zakłady przekształciły się w samodzielne katedry.

W następstwie wprowadzenia 13 grudnia 1981 r. stanu wojennego zajęcia dydaktyczne na pewien czas zawieszono.

W skład Rady Wydziału wprowadzono obligatoryjnie oficera Studium Wojskowego, usuwając za to przedstawicieli studentów i młodszej kadry dydaktycznej. Stan wojenny ograniczył lub uniemożliwił kontakty zagraniczne Wydziału. Przerwał też żywą do tej pory działalność różnorodnych organizacji i inicjatyw studenckich, na długie lata zniechęcając młodzież do jakiejkolwiek aktywności politycznej, naukowej i kulturalnej.

Metodologia prof. Karola Dejny

Nauczycielem łódzkich językoznawców polonistów i slawistów był prof. Karol Dejna, wybitny specjalista w zakresie dialektologii polskiej i słowiańskiej, twórca łódzkiej szkoły dialektologicznej.

Pionierskim i trwałym metodologicznym jego osiągnięciem było wprowadzenie do dialektologii metod opartych na założeniach teoretycznych praskiej szkoły strukturalnej. W badaniach nad dialektami polskimi prezentował oryginalną koncepcję, w myśl której dialektologia jest dyscypliną diachroniczną, zmierzającą do ustalenia praw powstawania i dyferencji językowej terytorium etnicznego.

Kontynuacja założeń koncepcyjnych profesora w ramach szkoły zaowocowała licznymi pracami jego współpracowników i uczniów (m.in. Władysława Cyrana, Marii Kamińskiej, Stanisława Gogolewskiego, Anny Strokowskiej). W następstwie niekwestionowanych osiągnięć i rozwoju dalszych badań w roku 1997 powołano Katedrę Dialektologii Polskiej. Jej kierownikiem został prof. Sławomir Gala, uczeń prof. Dejny, autor wielu prac dialektologicznych i onomastycznych. Ostatnio największym osiągnięciem Katedry jest opublikowanie wg koncepcji prof. Dejny wielkiego „Atlasu gwar polskich” – skartografowanej syntezy polskiej dialektologii.

Aktualnie zainteresowania badawcze Katedry Dialektologii Polskiej dotyczą pograniczy interdialektalnych, polszczyzny poza granicami Polski, słowotwórstwa gwarowego, funkcji gwar w tekstach literackich i onomastyki.

Badania językowe na Wydziale Filologicznym UŁ

Wielu badaczy historyków literatury wychował prof. Zdzisław Skwarczyński (rektor UŁ w latach 1969-1972). W jego rozległych zainteresowaniach naukowych naczelne miejsce zajmowało Oświecenie. Dokonania naukowe Zdzisława Skwarczyńskiego, perfekcyjne warsztatowo, cechuje nienaruszalny obiektywizm, odrzucenie aprioryzmu i postawy wyznawczej. Niepodważalnym efektem jego aktywności stało się stworzenie najsilniejszego w Polsce uniwersyteckiego ośrodka badań literatury Oświecenia.

W latach 60. rozwinęły się na Wydziale kontrastywne badania językowe polsko-angielskie (Tomasz Krzeszowski, Aleksander Szwedek, Barbara Lewandowska-Tomaszczyk i Bogdan Krakowian). Dały one początek łódzkiej szkole językoznawstwa angielskiego, która przez kolejne pięć dekad wniosła i wnosi znaczący wkład w rozwój takich dziedzin jak generatywizm (Barbara Lewandowska-Tomaszczyk, Piotr Stalmaszczyk), językoznawstwo kognitywne (Barbara Lewandowska-Tomaszczyk, Alina Kwiatkowska, Krzysztof Kosecki), filozofia języka i metodologia językoznawstwa (Piotr Stalmaszczyk), czy też ostatnio, pragmatyka językowa (Piotr Cap). W centrum zainteresowania znajdują się także różne problemy z zakresu językoznawstwa stosowanego (Ewa Waniek-Klimczak, Jan Majer, Łukasz Bogucki).

Przez pewien czas zajmowano się językiem Słowian zachodnich. Monograficzne opracowanie gwar czeskich w Polsce przeprowadził Karol Dejna. O języku i kulturze Łużyczan pisał Alojzy Matyniak. W ostatnich czasach zainteresowania łódzkich slawistów dotyczą jednak głównie problematyki południowosłowiańskiej. Wymienić tu należy badania bułgarystyczne Małgorzaty Korytkowskiej, intensywne interdyscyplinarne badania o charakterze paleoslawistycznym i folklorystycznym, prowadzone pod kierunkiem prof. Georgiego Minczewa, a także słowenistyczne badania Bożeny Ostromęckiej-Frączak, która jest m.in. współautorką pierwszego w świecie i jak do tej pory jedynego słownika słoweńsko-polskiego.

Transformacja Wydziału Filologicznego

Najnowszy okres szybkiej transformacji i szybkiego wzrostu zapoczątkowany został przełomem roku 1989, który przyniósł nauce i nauczaniu uniwersyteckiemu wolność oraz szerokie otwarcie na świat. Dzięki odzyskanej autonomii uniwersyteckiej, która umożliwiła władzom Uczelni samodzielną politykę, Wydział może od tego czasu sam decydować o programach studiów, określać liczbę studentów, demokratycznie wybierać swoje władze i mieć wpływ na politykę kadrową.

W 1993 roku – jako pierwsza w Polsce – powstała na Wydziale Filologicznym specjalizacja edytorska. W 2007 z istniejącego od 1999 roku Zakładu Edytorstwa, wyewoluowała Katedra Edytorstwa. Od lat zainteresowania badawcze członków Katedry skupiają się głównie wokół edycji tekstów polskich twórców literatury dawnej (zwłaszcza oświeceniowych), których dorobek nie doczekał się dotychczas pełnego wydania krytycznego.

W związku ze slawistycznymi, a szczególnie bałkanistycznymi, zainteresowaniami łódzkich uczonych w roku 1995 powstał nowy kierunek studiów w Uniwersytecie Łódzkim: filologia słowiańskia.

W ostatnich latach XX wieku w badaniach lingwistycznych rozwijać się zaczął prężnie nurt badań nad komunikacją, wywodzący się z pragmalingwistyki, ale włączający w swój zakres zainteresowań, poza lingwistyką, także inne dyscypliny naukowe, takie jak kognitywistyka, psychologia, socjologia, kulturoznawstwo, filozofia, informatyka. Ze względu na swoją interdyscyplinarność badania te prowadzone są w porozumieniu z innymi uczelniami; na Wydziale zajmują się nimi m.in.: Zakład Komunikacji Językowej, Katedra Lingwistyki Stosowanej i Kulturowej, Katedra Pragmatyki Językowej oraz Katedra Językoznawstwa Angielskiego i Ogólnego.

Rozwój Wydziału spowodował w ostatnim czasie przekształcenia w jego strukturze. W roku akademickim 2007/2008 Zakład Języków Iberoromańskich Katedry Filologii Romańskiej został przekształcony w Katedrę Filologii Hiszpańskiej.

Została utworzona także Katedra Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej (rok 2007), która powstała z wcześniejszych zakładów, istniejących w obrębie innych jednostek polonistycznych, przede wszystkim zaś w wyniku powołania nowego kierunku studiów: dziennikarstwa i komunikacji społecznej. W Katedrze prowadzone są badania nad dyskursem medialnym i okołomedialnym, a także nad zagadnieniami związanymi z reklamą, promocją, public relations.

Kolejny rok przyniósł powstanie Katedry Pragmatyki Językowej. Wzajemne przenikanie się badań prowadzonych przez te i inne jednostki Wydziału wskazuje na stopniowy zwrot w kierunku interdyscyplinarności, odpowiadający współczesnym wymogom stawianym jednostkom o tak bogatym i jednocześnie zróżnicowanym profilu naukowo-organizacyjnym, jak Wydział Filologiczny UŁ.

Jedną z najmłodszych jednostek polonistycznych jest także Katedra Lingwistyki Stosowanej i Kulturowej, która powstała w 2008 roku w wyniku przekształcenia Zakładu Glottodydaktyki Polonistycznej. Od kilku lat ta jednostka prowadzi specjalizację: nauczanie języka polskiego jako obcego. Specjalizacja glottodydaktyczna odpowiada potrzebom edukacyjnym oraz nowym wyzwaniom, związanym z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej i wprowadzeniem państwowych certyfikatów, poświadczających znajomość języka polskiego jako obcego.

W roku 2009 jednostki polonistyczne zostały połączone, tworząc wspólnie Instytut Filologii Polskiej.

Nowoczesny Wydział Filologiczny

Studenci Wydziału Filologicznego UŁ mają do dyspozycji dobrze wyposażone biblioteki i pracownie komputerowe z dostępem do internetu oraz profesjonalnych programów. W Uniwersytecie Łódzkim funkcjonuje komputerowy system obsługi studentów, dzięki któremu studenci mają m.in. możliwość zapisywania się do grup zajęciowych za pośrednictwem sieci internetowej. Oferta dydaktyczna Wydziału Filologicznego doskonale odpowiada współczesnym zapotrzebowaniom na rynku pracy, a funkcjonujący Europejski System Transferu Punktów Kredytowych pozwala na realizację części programu kształcenia także w zagranicznych uczelniach partnerskich.

Obecnie pracuje na Wydziale Filologicznym 33 profesorów zwyczajnych, 54 profesorów nadzwyczajnych i około 130 doktorów. Kierunki Wydziału Filologicznego posiadają – przyznane przez Konferencję Rektorów Uniwersytetów Polskich i przez Państwową Komisję Akredytacyjną – certyfikaty, które poświadczają wysoką jakość kształcenia. Wydział Filologiczny UŁ bardzo dużą wagę przykłada do wysokiego poziomu kształcenia w zakresie języków obcych, dzięki czemu absolwenci Wydziału są także atrakcyjnymi pracownikami dla firm zagranicznych, które inwestują w Łodzi.