W swojej twórczości bezustannie i pod różnymi kątami przygląda się życiu naznaczonemu licznymi problemami związanymi z płcią, językiem i klasą społeczną.(...) Annie Ernaux wyraźnie wierzy w wyzwalającą siłę pisania.
Anders Olsson, przewodniczący Komitetu Noblowskiego
Komentarz dr hab. Anity Staroń, prof. UŁ, dyrektor Instytutu Romanistyki UŁ:
„Annie Ernaux jest piętnastą francuską laureatką literackiej nagrody Nobla*, ale pierwszą kobietą w tym do tej pory wyłącznie męskim gronie; cieszy to tym bardziej, że w swojej twórczości przyjmuje z reguły kobiecą perspektywę i porusza szereg wątków feministycznych.
W uzasadnieniu werdyktu jury słusznie pisze o „chirurgicznej precyzji”, która charakteryzuje jej pisarstwo, w całości oddane tropieniu osobistych wspomnień i osadzaniu ich w tkance historyczno-społecznego doświadczenia. Istotnie, proza Annie Ernaux, skupiona na wyłonieniu z indywidualnych przeżyć tego, co wspólne dla danego pokolenia czy grupy społecznej, charakteryzuje się głębokim i rzetelnym spojrzeniem na rzeczywistość przy jednoczesnym braku wyrazistego stylu.
Sama pisarka deklaruje niechęć do metafor czy literackich porównań, wybierając dokumentalny obiektywizm. Owa „écriture blanche” (co można by przetłumaczyć jako „przezroczysty styl”) nie zawsze budzi uznanie francuskiej krytyki. Trudno jednak zgodzić się z tymi zastrzeżeniami, gdy zrozumie się podłoże, z jakiego wypływa twórczość Ernaux: jej własne życie, osobiste doświadczenia (często trudne, traumatyczne, tragiczne) podlegają socjologicznej analizie, która umożliwia wypreparowanie z nich prawd ogólnych i generalnych tendencji pokoleniowych. Nie zatracają jednocześnie swego autobiograficznego charakteru, a dystans, jaki pozwala zachować owa stylistyczna neutralność, zwiększa jedynie ich ciężar gatunkowy. Dobrze się stało, że ta konsekwentna realizacja wyznaczonego kolejnymi publikacjami autorskiego projektu została doceniona przez Komitet Noblowski.
Annie Ernaux jest autorką około dwudziestu powieści i utworów autobiograficznych. Do tej pory na polski zostały przetłumaczone dwa z nich: Miejsce (1989) i Lata – to ostatnie w bardzo dobrym przekładzie Krzysztofa Jarosza i Magdaleny Budzińskiej ukazało się w bieżącym roku, co dowodzi dobrego wyczucia polskich literaturoznawców-romanistów.
* Pozostali francuscy laureaci literackiego Nobla
Patrick Modiano (2014), Jean-Marie Gustave Le Clézio (2008), Claude Simon (1985), Jean-Paul Sartre (1964, nie przyjął), Saint-John Perse (1960), Albert Camus (1957), François Mauriac (1952), André Gide (1947), Roger Martin Du Gard (1937), Henri Bergson (1927), Anatole France (1921), Romain Rolland (1915), Frédéric Mistral (1901), Sully Prudhomme (pierwszy laureat nagrody, 1901)"
Kim jest Annie Ernaux?
Annie Ernaux pochodzi z Francji, wychowała się w robotniczej dzielnicy normandzkiego miasteczka Yvetot, co znacząco wpłynęło na jej twórczość. Jest absolwentką wydziału literatury współczesnej na uniwersytetach w Rouen oraz w Bordeaux. Przez całe dorosłe życie po ukończeniu studiów pracowała jako nauczycielka języka francuskiego. Uczyła w gimnazjach i liceach, a potem w Narodowym Centrum Nauczania na Odległość.
Ernaux jest autorką krótkich, pisanych oszczędnym stylem autobiograficznych powieści, w których otwarcie analizuje ludzkie emocje. Zadebiutowała w 1974 roku autobiograficzną powieścią Les Armoires vides o studentce wywodzącej się z klasy niższej, która poddaje się zabiegowi aborcji. Jej druga powieść Ce qu'ils disent ou rien, dzięki wnikliwym obserwacjom życia kobiet, przyniosła autorce porównania do twórczości Simone de Beauvoir. Przełomowym momentem w karierze Ernaux była publikacja powieści La place i Une femme opisujących życie i śmierć swoich rodziców. W swej twórczości zaczęła wtedy łączyć wymiar autobiograficzny, historyczny i społeczny.
Jest pierwszą kobietą, której dzieła ukazały się za życia w serii Quarto prestiżowego wydawnictwa Éditions Gallimard. Jest również doktorem honoris causa uniwersytetu Cergy-Pontoise.
Nobel to nie pierwsze wyróżnienie w karierze Ernaux. W 1984 roku otrzymała Nagrodę Renaudot, a pięć lat temu – Nagrodę im. Marquerite Yourcenar. Z kolei w 2019 roku jej powieść Les Années znalazła się na krótkiej liście tytułów nominowanych do Nagrody The Man Booker International.
Co ciekawe, jeszcze w tym roku odbędzie się premiera filmu „Zdarzyło się", który jest adaptacją wspomnianej wyżej książki noblistki Les Armoires vides. Dramat został obsypany nagrodami, w tym nagrodzony Złotym Lwem na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji. Film wejdzie na ekrany polskich kin pod koniec października br.
Komentarz merytoryczny: dr hab. Anita Staroń, prof. UŁ, Instytut Romanistyki UŁ; materiał żródłowy: nobelprize.org, wikipedia; redakcja: Centrum Promocji UŁ