– Już w trakcie studiów, gdy na zajęciach omawiane były reportaże i słuchowiska, wiedziałam, że to, co jest dla mnie kluczowe, to forma dzieł i czegoś mi brakowało w klasycznych audycjach. Eksperyment radiowy jako autonomiczny gatunek nie stanowił dotąd przedmiotu zainteresowań badaczy radia – mówi dr Natalia Kowalska-Elkader.
I dodaje:
– Przyjrzę się strukturze form wykraczających poza klasyczne realizacje radiowe – z jednej strony łączące się z gatunkami publicystycznymi (reportaż), artystycznymi (słuchowisko, feature), a także realizującymi założenia sztuki dźwiękowej (sound art).
Takie prace tworzył Eugeniusz Rudnik, znany na całym świecie pionier muzyki elektronicznej i radia eksperymentalnego. Jedna z jego najbardziej znanych audycji, jego autorstwa pt. Lekcja z końca lat 50., jest dźwiękowym zapisem lekcji w pierwszych klasach nauczania. Składa się z recytowanych fragmentów, cytatów dźwiękowych, muzyki. Nagrania szkolne mają naturę dokumentalną, nie są odegrane przez aktorów, jednak w kontekście całej audycji traktuje się je na równi z innymi materiałami. Ich autentyczność stanowi ich cechę, a nie wyjątkowość.
Rudnik komponował z wielu rodzajów tworzyw dźwiękowych, a każde z nich znaczyło tyle, co zawarte w nim dźwięki – to odróżnia go od dokumentalistów i reportażystów radiowych, dla których słowo ludzkie stoi w centrum zainteresowania. Dynamika pomiędzy dokumentalnym nagraniem i artystyczną formą wprowadza w nowe przestrzenie odbioru i uświadamia rolę formy w sztuce radiowej.
– W swoich działaniach chciałabym zestawić dzieła Rudnika ze współczesnymi twórcami, głównie z anglojęzycznego kręgu kulturowego, na przykład z rewelacyjnymi audycjami Gregory’ego Whiteheada, ale również z szalonymi formalnie słuchowiskami niemieckimi czy eksperymentami. Stworzenie możliwie kompletnego pejzażu genologicznego sztuki audialnej jest moim nadrzędnym celem, mam nadzieję, że ten projekt bardzo mnie do niego przybliży – tłumaczy badaczka.
I dodaje:
– Chciałabym zbadać naturę tych audycji, które nie wpisują się w określone gatunki, a także sformułować prawa rządzące eksperymentem radiowym. Np. eksperyment radiowy 86400 Seconds Time Zones Chantel Dumas to opowieść złożona z wielu głosów, które liczą w różnych językach. Reprezentują one strefy czasowe, a w zależności od gęstości zaludnienia danej strefy, autorka w procesie montażu nakładała na siebie odpowiednio wiele głosów. Tytuł audycji odnosi się do liczby sekund w ciągu dnia, z których każda znajduje w niej odzwierciedlenie. Siła tej audycji leży w nowatorskim pomyśle, a skrupulatność w odzwierciedleniu stref czasowych ukazała dokładność montażu i spójność konceptu. Ideą audycji było formalne opracowanie świata, jego równoczesności, zmienności, jest to dźwiękowa reprezentacja geografii globu. Równie dokumentalne, co eksperymentalne, a zestawienie tych cech niewątpliwie wpływa na atrakcyjność jego odbioru, a dla mnie stwarza nową przestrzeń badawczą.
W polskiej radiofonii przestrzeń działań eksperymentalnych jest wciąż do zagospodarowania. Próby, które bywają podejmowane, zwykle okazują się bardzo ciekawymi zjawiskami, jak na przykład projekt Nowe Słuchowiska i Nowe Słuchowiska II.
– Sądzę, że przynajmniej część słuchaczy zawsze była gotowa na dźwiękowe wyzwania i eksperymenty z formą. Może nowo powstające stacje radiowe znajdą chęci i środki, by wykorzystać ogromny potencjał polskich twórców radiowych. Jako badacze i słuchacze po prostu – podsumowuje badaczka.
Dr Natalia Kowalska-Elkader założyła Radioznawcze Koło Naukowe, którego członkowie skupieni są na działaniach naukowych i popularyzatorskich, od czterech lat organizują konferencje naukowe z cyklu „Słowo, dźwięk, cisza. Sztuka audialna i radiowa”, tegoroczna edycja odbędzie się 8 czerwca.
Pierwsze kroki w realizacji projektów badawczych stawiała w ramach wydziałowych projektów dla młodych naukowców, które pozwoliły jej uczestniczyć w największych radioznawczych konferencjach: International Feature Conference w Wiedniu, Third Coast International Audio Festival w Chicago czy konferencja sekcji radiowej ECREA w Sienie. Konsultacje badawcze i zebrane materiały podczas wyjazdów pozwoliły mi na osadzenie badań w międzynarodowym kontekście.
Adiunkt w Katedrze Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej UŁ. Radioznawczyni, zajmuje się genologią radiową, ze szczególnym uwzględnieniem artystycznych i eksperymentalnych audycji radiowych. Interesują ją formy synkretyczne, gatunki pograniczne, łączące elementy dokumentalne i fikcyjne. Członkini sekcji Radio and Sound w ECREA, Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami oraz Polskiego Towarzystwa Komunikacji Społecznej.
Część publikacji dr Natalii Kowalskiej-Elkader jest dostępna na portalu Academia.edu: https://unilodz.academia.edu/NataliaKowalska
Badania nad eksperymentalnymi narracjami radia artystycznego poprowadzi dzięki przyznanemu przez Uniwersytet Łódzki Grantowi dla Doświadczonych Badaczy, będącemu elementem wewnętrznych konkursów „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza UŁ”, realizowanego przez uczelnię od 2020 roku. W ramach programu grantowego Uniwersytet Łódzki przyznaje granty dla młodych i doświadczonych badaczy oraz granty aparaturowe. Część grantów dedykowana jest młodym i doświadczonym naukowcom z wiodących zagranicznych uczelni, którzy dzięki wygranej w konkursach UŁ mogą podjąć nawet kilkuletnią współpracę z UŁ.
Wewnętrzne konkursy badawcze Uniwersytetu Łódzkiego finansowane są w ramach zwiększonej o 2% subwencji dla Uczelni, które przystąpiły do konkursu „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza (IDUB)”. Uniwersytet Łódzki jako jeden z uczestników pierwszej edycji konkursu MNiSW – IDUB, otrzymał z MNISW dodatkowe środki na badania naukowe, które w formie subwencji będzie otrzymywał przez kolejnych 6 lat. UŁ te środki chce przeznaczać na naukę.
Więcej o konkursach IDUB na stronie.
Tekst i foto: Centrum Promocji UŁ