UŁ komentuje: Zapomniane słowa - Drzewiej

Zbliżające się Święta Bożego Narodzenia kierują naszą uwagę ku zwyczajom pielęgnowanym przez pokolenia, ku obyczajom naszych przodków, którzy nam je przekazali, ku naszej tradycji, czyli ku temu, jak to drzewiej bywało.

 

O przeszłości

Przyjrzyjmy się zatem temu dość już rzadkiemu słówku: drzewiej. Z gramatycznego punktu widzenia mamy tu do czynienia z przysłówkiem, znaczącym tyle co 'dawniej, kiedyś, przedtem, wcześniej, niegdyś, onegdaj, ongi, ongiś'.

Autorzy słowników współczesnej polszczyzny - jeśli w ogóle wyraz ten uwzględniają - wskazują na jego przestarzały charakter, co jest zresztą zgodne z poczuciem językowym użytkowników polszczyzny. Kwalifikatorem 'dawny' wyraz ten został już opatrzony w powstałym w drugiej połowie XX w. słowniku Witolda Doroszewskiego. W słowniku przywołano m.in. następujące cytaty z użyciem interesującego nas przysłówka:

"Tak oto wchodzimy w Góry Polskie, w które drzewiej wdzierali się pionierzy i osadnicy, karczując bór, siejąc płone zboże i wypasując bydło" ("Wierchy" 1948), "Drzewiej było tu inaczej, inaczej. Kiedyś, przed dawnymi laty ziemie te miodem płynęły i mlekiem" (W. Reymont).

Drzewiej, nie onegdaj

Jeśli poszperamy w Narodowym Korpusie Języka Polskiego, który z założenia rejestruje słownictwo współczesne, znajdziemy głównie użycia dawniejsze (pochodzące z twórczości S. Żeromskiego, W. Berenta, Z. Kossak) i to zwykle w funkcji archaizującej. Podobnie czynią współcześnie żyjący Polacy. Jeżeli bowiem ktoś decyduje się na użycie tegoż przysłówka, czyni to z zamiarem stylizacyjnym (por. fragment "Dziś, gdy przeciętny telefon komórkowy potrafi wyświetlać lepszą, pewnie nikogo już nie zachwycą rozpikselowane, dwuwymiarowe postaci. Niemniej trzeba przyznać, że gra została wykonana starannie i wygląda schludnie.

Podobnie ma się rzecz z nieco skrzeczącą muzyką - sympatyczne przypomnienie, jakie to dźwięki wydobywały się drzewiej z komputerowych trzewi." - P. Zawrotny).

Przysłówek drzewiej (także w postaci drzewie) w znanym nam do dziś znaczeniu był powszechnie używany do XVII wieku. Z czasem zaczął być odczuwany jako przestarzały. Występował bądź występuje też w innych językach słowiańskich (rosyjskim czy czeskim). Co ciekawe, znaczenie rdzenia nawiązuje do obecnego w sanskrycie rdzenia dru- 'biec, upływać, mijać' (informację tę podał w słowniku etymologicznym Andrzej Bańkowski). Staropolszczyzna znała także przymiotnik drzewiejszy 'dawny, poprzedni'.

I jeszcze jedna uwaga dotycząca interesującego nas wyrazu. Otóż bywa on definiowany za pomocą także przestarzałych już dziś przysłówków ongiś i onegdaj, które - wydaje się - przeżywają swoisty renesans. Warto jednak pamiętać, że, o ile pierwotnie ongi (też w formie ongiś) było synonimiczne wobec drzewiej w sensie 'dawniej', o tyle onegdaj znaczyło 'przedwczoraj'.

Zapomniane słowa

Polecamy inne słowa z naszego cyklu - nasi eksperci pisali i mówili już o wyrazach chędożyć i absztyfikant, było też o frymuśnym, fidrygałkach, a także o lebiedze i banialukach. Opisywaliśmy również znaczenia i pochodzenie wyrazów rozbisurmanić, dezabil, charakternik, huncwot, kiepski i kołomyja.


Uniwersytet Łódzki to największa uczelnia badawcza w centralnej Polsce. Jej misją jest kształcenie wysokiej klasy naukowców i specjalistów w wielu dziedzinach humanistyki, nauk społecznych i ścisłych. UŁ współpracuje z biznesem, zarówno na poziomie kadrowym, zapewniając wykwalifikowanych pracowników, jak i naukowym, oferując swoje know-how przedsiębiorstwom z różnych gałęzi gospodarki. Uniwersytet Łódzki jest uczelnią otwartą na świat - wciąż rośnie liczba uczących się tutaj studentów z zagranicy, a polscy studenci, dzięki programom wymiany, poznają Europę, Azję, wyjeżdżają za Ocean. Uniwersytet jest częścią Łodzi, działa wspólnie z łodzianami i dla łodzian, angażując się w wiele projektów społeczno-kulturalnych. Zobacz nasze projekty naukowe na https://www.facebook.com/groups/dobranauka/

opracował prof. Rafał Zarębskiredakcja: Centrum Promocji UŁ